Kwilecki Arsen (1805–1883), ziemianin wielkopolski, powstaniec 1831 r. i działacz narodowy. Ur. w Kwilczu 19 VII, był synem Klemensa, kasztelana przemęckiego, i Anieli z Kwileckich (z Dobrojewa). Już w Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu wziął udział w manifestacji narodowej w teatrze, będącej protestem przeciw wyszydzaniu Napoleona. Wobec zaostrzenia sytuacji w gimnazjum ojciec przeniósł go do szkoły kadetów w Dreźnie. Po jej ukończeniu pojechał K. do Włoch, gdzie w połowie grudnia 1830 r. doszła go wieść o wybuchu powstania. Natychmiast wrócił do kraju, uzbroił pięciu ludzi i bez przeszkód przedostał się do Królestwa. W Warszawie zaciągnął się, wraz z przyjacielem W. Turno, jako ułan do szwadronu ochotników Księstwa Poznańskiego. Wziął udział w bitwie grochowskiej, a w okresie powodzeń oręża polskiego – w bitwach pod Dębem Wielkim, Iganiami, Mińskiem i Kałuszynem (koniec marca i kwiecień). Wraz z oddziałem Poznańczyków uczestniczył w wyprawie na gwardie (maj 1831). Po powrocie do Warszawy, awansowany na porucznika jazdy, został adiutantem w sztabie gen. Adama Węgierskiego, prezesa sądu wojennego. Prosił wprawdzie o odesłanie do brygady, «aby tu nie próżniaczyć», ale dotrwał w stolicy do jej upadku. W ostatnich walkach śpieszył z oddziałem na pomoc gen. J. Sowińskiemu. Odznaczony był złotym Krzyżem Virtuti Militari. Po upadku powstania wrócił do Księstwa Poznańskiego; do służby narodowej wstąpił raz jeszcze na krótko w r. 1848. Z ramienia Komitetu Narodowego, jako podskarbi, stanął (27 III) na czele Kasy Narodowej i na jego ręce wpływały wszelkiego rodzaju dary w pieniądzach i kruszcach (te ostatnie jego agent sprzedawał w Berlinie). Po kilku tygodniach działalności (28 III – 30 IV) Komitet został rozwiązany. W r. 1863 ograniczył się już tylko do pomocy finansowej powstaniu.

Jeszcze jako młodzieniec odziedziczył wszystkie majątki Kwileckich z Kwilcza (brat jego Hektor został wykluczony od dziedziczenia ze względu na małżeństwo z Niemką): Kwilcz i kilka innych w pow. międzychodzkim oraz Gaj w pow. szamotulskim. Gospodarował dobrze (wystawił w Kwilczu cukrownię, jedną z pierwszych w Wielkopolsce), a w tradycji rodzinnej zapisał się jako «wielki budowniczy», głównie z racji zastąpienia starego dworu przez obszerny pałac wzniesiony wg planów znanego architekta K. F. Schinkla (1828). Brał też udział w różnych przedsięwzięciach (organizowanie Bazaru, 1843, którego był akcjonariuszem) i utrzymywał liczne kontakty towarzyskie (zwłaszcza szczera przyjaźń łączyła go z J. W. Kassyuszem, pastorem orzeszkowskim, którego znał już chyba jako nauczyciela w Gimnazjum Marii Magdaleny). Uczestniczył w pracach Tow. Pomocy Naukowej, a w r. 1883 krzątał się wokół urządzenia rocznicy odsieczy wiedeńskiej, jednej z pierwszych rocznic obchodzonych uroczyście w zaborze pruskim (w kościele w Kwilczu ufundował okolicznościową tablicę). Przed nadejściem rocznicy zaskoczyła go jednak 25 VIII 1883 r. w Kwilczu śmierć, tam też został pochowany. Wobec braku potomstwa z małżeństwa (22 X 1833) z Pauliną Ponińską (ur. 21 X 1815 – zm. 1882) większość majątków przeszła na bratanka Mieczysława (zob.).

Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938 I; Boniecki; Żychliński, VI 473–4, VII 95; – Jakóbczyk W., Rząd Narodowy 1848, „Kron. M. Poznania” T. 21: 1948; Karwowski S., Historia W. Księstwa Poznańskiego, P. 1919 II; Kieniewicz S., Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 r., W. 1960; Skałkowski A., Bazar Poznański, P. 1938; – Chotkowski W., Mowa powiedziana na pogrzebie…, Kr. 1883; – „Dzien. Pozn.” 1883 nr 195; „Kur. Pozn.” 1883 nr 196, 199, 200; „Polnische Correspondenz” 1883 nr 22; – B. Ossol.: rkp. 4187 II; – Gierliński J., Parafia w Kwilczu, Kr. 1951 (mszp. pracy doktorskiej udostępniony przez autora); – Informacje Piotra Dziembowskiego z P., na podstawie: Arch. Archidiec. w P., LB Poznań św. Marii Magdaleny, sygn. PM 229/12 s. 226; Informacje rodziny.

Adam Galos